Jaskra – przyczyny, objawy, rokowania

Szacuje się, że do 2020 roku liczba chorych na jaskrę na świecie wzrośnie do około 80 mln, a u ok. 11,2 mln osób choroba ta spowoduje całkowitą ślepotę. Jaskra to choroba nerwu wzrokowego, która polega na jego postępującym zaniku (tzw. neuropatia jaskrowa). Choroba występuje 4 razy częściej u rodzeństwa osób chorych i 2 razy częściej u ich potomstwa w porównaniu z populacją nieobciążoną rodzinnie. 

Z uwagi na fakt, że zmiany zanikowe w nerwie wzrokowym są nieodwracalne, wszystkie osoby z grup ryzyka powinny być pod stałą opieką okulistyczną.

UWAGA: Choć głównym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka wystąpienia i rozwoju jaskry pozostaje ciśnienie wewnątrzgałkowe, u niektórych osób nawet ciśnienie mieszczące się w statystycznych granicach normy może stopniowo uszkadzać nerw wzrokowy, a podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe nie zawsze jest doprowadzi do zaistnienia choroby. 

Wbrew powszechnym przekonaniom, jaskra nie jest wyłącznie chorobą ludzi w podeszłym wieku, obciążonych rodzinnie i borykających się z rozmaitymi chorobami współistniejącymi. Istnieje bowiem jaskra wrodzona: dziecięca, młodzieńcza, jaskra ludzi dorosłych a także jaskra wtórna w przebiegu innych chorób oczu. 

Można powiedzieć, że jaskra wrodzona ujawnia się jako:

• jaskra niemowlęcą (od urodzenia do 3.–4. roku życia), 
• pierwotna jaskra dziecięca (od powyżej 4. do 10. roku życia),
• pierwotna jaskra młodzieńcza (od powyżej 10. do 35. roku życia)

Jaskra pierwotna rozwija się bez zidentyfikowanej przyczyny, natomiast jaskra wtórna powstaje w przebiegu innych chorób oka, związanych m.in. z cukrzycą, zaćmą, stanami zapalnymi, nowotworem czy urazem.

Klasyczny podział rodzajów jaskry

W zależności od budowy przedniego odcinka oka (kąta przesączania) jaskra dzieli się na: jaskrę z otwartym i jaskrę z zamykającym się kątem przesączania.

Jaskra z otwartym kątem przesączania

Mówimy o niej wtedy, gdy tzw. ciecz wodnista wytwarzana stale w oku opuszcza  gałkę oczną w miejscu zwanym kątem przesączania. Jeśli trafia tam na jakieś przeszkody i nie znajduje ujścia, gromadzi się w oku, powodując wzrastanie ciśnienia wewnątrzgałkowego, co doprowadza do ucisku na włókna nerwowe i powoduje zanik nerwu wzrokowego. 

Jaskra pierwotna otwartego kąta to najczęstsza postacią jaskry (85-90% przypadków), rozwijająca się obuocznie. Uszkodzenie nerwu wzrokowego najczęściej jest następstwem takich czynników jak: podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, wiek powyżej 40 r.ż., występowanie jaskry u najbliższych krewnych (zwłaszcza rodziców), krótkowzroczność powyżej 4 dioptrii czy cienka rogówka. 

W jaskrze z otwartym kątem przesączania może pojawić się przypadek jaskry normalnego ciśnienia/jaskry bez ciśnienia (JNC). W tej postaci choroby charakterystyczne jest to, że nie zawsze dochodzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzgałkowego. JNC częściej diagnozuje się  u osób powyżej 50 r.ż. oraz u kobiet. Diagnozowane osoby mogą mieć cienką rogówkę, krótkowzroczność, skłonność do marznięcia rąk i nóg, migrenę a także niskie ciśnienie tętnicze krwi, bezdech senny, zwiększoną krzepliwość krwi czy choroby tarczycy.

Jaskra wtórna otwartego kąta cechuje się znacznie podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, do którego dochodzi na skutek odkładania się nieprawidłowego materiału białkowego lub złogów barwnika w obrębie siateczki, beleczkowania i blokowania jej otworków. Ta postać choroby bywa bardziej agresywna, niż JNC i  wiążę się z dużymi wahaniami ciśnienia wewnątrzgałkowego. W kącie przesączania pojawia się bardzo duża ilość barwnika (jaskra barwnikowa), elementy złuszczonej torebki soczewki (PEX) lub zrosty powstałe w wyniku przebytych stanów zapalnych oka. 

Do czynników ryzyka jaskry z otwartym kątem przesączania należą:

• dodatni wywiad rodzinny
• podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe 
• krótkowzroczność
• nadciśnienie tętnicze
• nocne spadki ciśnienia tętniczego oraz niskie rozkurczowe ciśnienie perfuzji (różnica między ciśnieniem rozkurczowym krwi a ciśnieniem wewnątrzgałkowym)
• migreny
• objawy naczyniowo-skurczowe (zimne stopy i dłonie)
• cukrzyca
• zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia)
• cienkie rogówki

Jaskra z zamykającym się kątem przesączania (JZK)

Ten rodzaj jaskry diagnozuje się u 10-15% chorych. Budowa przedniego odcinka oka może prowadzić do nagłego zamknięcia odpływu cieczy wodnistej przez grubą, wypukłą tęczówkę lub dużą, pęczniejąca soczewkę. Tak nagły atak jaskry bywa efektem gwałtownego wzrostu ciśnienia w oku powodowanego ogromnym stresem czy gwałtownym poszerzeniem źrenicy. Może wtedy dojść do zamknięcia kąta przesączania, co w połączeniu z nagłym i gwałtownym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego w bardzo krótkim czasie doprowadzić może do zaniku włókien nerwowych siatkówki i ślepoty. W przypadku ostrego ataku jaskry interwencja medyczna musi być natychmiastowa! 

Możliwa jest też przewlekła postać choroby – z podstępnym i bezobjawowym przebiegiem. 

Do czynników ryzyka jaskry z zamykającym się kątem przesączania należą:

• dodatni wywiad rodzinny
• rasa 
• budowa oka
• nadwzroczność
• zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia)
• cukrzyca

Jaskra przewlekła nie boli!

Jedyną skuteczną metodą zatrzymania lub spowolnienia jaskry jest jej wczesne wykrycie i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym większa szansa na powstrzymanie jej postępu i zachowanie wzroku. 

U osób zdrowych jedynym sposobem zapobiegania utracie widzenia z powodu jaskry jest regularne wykonywanie badań diagnostycznych (przynajmniej raz na 2 lata), natomiast osoby obciążone rodzinnie bądź będące w innych grupach ryzyka powinny badać się co najmniej raz na rok.

Warto pamiętać, że przewlekła postać jaskry, rozwijająca się podstępnie i bezobjawowo, nie boli. Silny, nieustępujący ból oka i głowy jest charakterystyczny wyłącznie dla ostrego ataku jaskry i dotyczy 1-2% chorych z jaskrą. Bolesność oka może towarzyszyć także ciężkim postaciom jaskry wtórnej np. w przebiegu cukrzycy. Pakiet badań przeprowadzanych w diagnostyce jaskry w Klinice SwissLaser znajdziesz tutaj.