Leczenie krótkowzroczności

Krótkowzroczność (miopia) to wada wzroku polegająca na tym, że równoległe promienie świetlne wpadające do oka załamują się nie na siatkówce, lecz przed nią. Krótkowidz widzi niewyraźnie przedmioty oddalone od siebie i żeby wyostrzyć obraz, wciąż mruży oczy. I wyższa miopia, tym mniejsza odległość, z której widzi się wyraźnie. Przy bardzo małej krótkowzroczności (-1/-2 dioptrie) noszenie szkieł czy okularów korekcyjnych nie zawsze jest konieczne, jednak, gdy wada jest wyższa, trudność sprawia nawet przeczytanie tekstu ze standardowej odległości – litery w książce czy gazecie rozmywają się i trzeba ją przysunąć bardzo blisko oczu.

Jeszcze do niedawna mówiło się, że przy niskiej krótkowzroczności lepiej nie nosić okularów, żeby „oko się nie rozleniwiło i pracowało”. Dziś pogląd ten uznawany jest za błędny – niekorygowana krótkowzroczność daje także inne objawy, niż nieostre widzenie z daleka (które samo w sobie jest wystarczająco uciążliwe), ale także czołowe bóle i zawroty głowy, poczucie dezorientacji w przestrzeni, słabsze widzenie o zmierzchu i w nocy. Ciągłe tarcie i mrużenie oczu może także powodować ich łzawienie, pieczenie, a nawet stany zapalne spojówki. Współczesne podejście do leczenia krótkowzroczności zaleca pełną korekcję wady wzroku. Udowodniono, że niekorygowanie lub niedokorygowanie (korekcja zbyt słabymi szkłami) prowadzi do szybszego postępu krótkowzroczności.

Krótkowzroczność w zależności od stopnia zaawansowania dzielimy na:

• małą – nazywaną też szkolną, do -3 D,
• średnią – między -3D a -6 D (wg niektórych źródeł między -3D a -8D)
• dużą – powyżej -6 D (wg niektórych źródeł powyżej – 8D)

Szacuje się, że na świecie żyje 1,6 miliarda ludzi z krótkowzrocznością – do 2020 będzie ich 2,5 miliarda. To jedna z najczęściej występujących wad wzroku.

Przyczyny krótkowzroczności

W przeważającej większości przypadków krótkowzroczność wiąże się z nieprawidłową budową oka. Wyróżniamy następujące rodzaje krótkowzroczności:

• osiowa – spowodowana jest przez zbyt długą gałkę oczną i powiększa się wraz z jej wydłużaniem i rozciąganiem się w tylnym biegunie twardówki, naczyniówki i siatkówki. Po urodzeniu w oczach każdego dziecka występuje tzw. fizjologiczna nadwzroczność (wiązka światła ogniskuje się za siatkówką), która wraz z wydłużaniem gałki ocznej stopniowo się zmniejsza, by osiągnąć miarowość (emmetropizacja). Czasami proces wydłużania gałki ocznej postępuje dalej prowadząc do krótkowzroczności.
• soczewkowa (krzywiznowa) – spowodowana jest zbytnią kulistością (wypukłością) soczewki, jej pęcznieniem, zmianą jej mocy łamiącej
• rogówkowa – wynika ze zbytniej kulistości rogówki

Najczęściej występuje w populacji krótkowzroczność osiowa, która narasta stopniowo do czasu ukończenia wzrostu oka (czyli do ok. 21 r. ż.). Przyspieszony wzrost występuje w okresie dojrzewania, później ulega spowolnieniu. Zwykle wada wzrasta od 0,5 D do 1 D na rok.

W terminologii medycznej funkcjonują jeszcze dwa terminy: krótkowzroczność szkolna i krótkowzroczność refrakcyjna. Mianem pierwszej określa się małą miopię pojawiającą się w 10.-12. roku życia i mogącą się powiększać wskutek ciągłego napięcia akomodacyjnego i przy zbyt długiej pracy wzrokowej z bliska – kiedy dziecko zbyt dużo czyta, uczy się, patrzy w ekran telewizora, smartfona czy komputera. Miopia refrakcyjna, z kolei, nie jest bezpośrednio związana z anatomią oka, a współczynnikiem załamania soczewki – soczewka zbyt mocno załamuje docierające do niej promienie. Krótkowzroczność refrakcyjna może być wynikiem rozwijającej się cukrzycy lub zaćmy.

Ćwiczenia oczu dla krótkowidzów

Duża krótkowzroczność, najczęściej uwarunkowana genetycznie, może powodować zmiany zwyrodnieniowe w oku, dlatego od momentu postawienia diagnozy pacjent powinien być stale pod kontrolą okulistyczną. Na początku właśnie, czyli wtedy, kiedy jeszcze mamy do czynienia z małą krótkowzrocznością, lekarz może zalecić rozmaite ćwiczenia i zmianę stylu życia. W grę wchodzą:

• Częste przebywanie na świeżym powietrzu – wyniki badań wskazują, że 2-3 godziny przebywania na świeżym powietrzu dziennie przyczyniają się do spowolnienia progresji miopii. Jest to najprawdopodobniej związane ze zmniejszoną koniecznością wykorzystywania akomodacji, zwężeniem źrenicy w jaśniejszym oświetleniu (lepsza głębia obrazu), z bezpośrednim efektem ekspozycji na światło (uwolnienie siatkówkowego transmitera- dopaminy, znanej jako inhibitor wzrostu gałki ocznej- w pewnych warunkach). Przy czym nie chodzi o rodzaj aktywności, ale o sam fakt, że ma ona miejsce w świetle dziennym.
• Przestrzeganie zasad higieny pracy wzrokowej: czytanie w pozycji siedzącej, trzymanie tekstu w odpowiedniej odległości, dobre oświetlenie miejsca pracy, stosowanie przerw podczas długotrwałej pracy z bliska.
• Powtarzanie kilkanaście razy dziennie ćwiczeń rozluźniających akomodację, na przykład trwającego przez kilka minut luźne patrzenia na odległy obrany obiekt.

Jak diagnozuje się miopię?

Po wstępnym wywiadzie optometrysta lub okulista podda nas skiaskopii albo refraktometrii.

Skiaskopia (retinoskopia) – polega na rzutowaniu wiązki promieni świetlnych na dno oka i obserwowaniu kierunku ruchu czerwonego odblasku z dna oka w obrębie źrenicy. Do badania służą specjalne listwy (linijki) lub koło Hessa z osadzonymi w nich soczewkami o różnej mocy. Aby przeprowadzić badanie koniecznie należy farmakologiczne porazić mięsień rzęskowy odpowiadający za nastawność oka (akomodację).  

Refraktometria („komputerowe badania wzroku”) – sterowane przez komputer badanie wady refrakcji, w którym wykorzystuje się zasadę skiaskopii. Po badaniu uzyskuje się wydruk z wartością wady sferycznej (krótkowzroczność) i/lub niezborności (astygmatyzmu).

Krótkowzroczność a astygmatyzm

Miopii może towarzyszyć astygmatyzm, czyli wada wzroku polegająca na tym, że układ optyczny oka nie jest w stanie prawidłowo skupić promieni świetlnych na siatkówce. Równoległe promienie świetlne załamują się w dwóch różnych płaszczyznach (np. pionowej i poziomej), co skutkuje nieostrością obrazu, jego krzywieniem się i falowanie oraz kiepskim kontrastem. W przypadku występowania obu wad łącznie stosuje się okularowe soczewki sferyczno-cylindryczne albo toryczne soczewki kontaktowe. 

Sposoby korygowania krótkowzroczności

• Okulary i soczewki kontaktowe miękkie: krótkowidz potrzebuje wklęsłych soczewek rozpraszających czyli „minusów”. Okulary powinny być dobrane adekwatnie do wady – niedokorekcja jest niewskazana. Optometrysta albo okulista dobiera szkła o najmniejszej możliwej mocy, w których pacjent widzi optymalnie. Miękkie soczewki kontaktowe lepiej korygują wadę przy średnich i wysokich wartościach – nie zaburzają pola widzenia  (w okularach widzi się dobrze tylko na wprost) i nie zmniejszają wielkości przedmiotów, dzięki czemu łatwiej w nich np. prowadzić samochód. Istnieją doniesienia naukowe, że stosowanie miękkich soczewek kontaktowych u dzieci powoduje spowolnienie lub zahamowanie powiększania się krótkowzroczności. Uważa się, że ucisk soczewki na zewnętrzne warstwy rogówki powoduje jej spłaszczenie. Ponadto soczewki kontaktowe wpływają na zmniejszenie akomodacji i nieznaczne zmniejszenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, które jest jednym z czynników wpływających na wzrost długości gałki ocznej.
• Ortokeratologia/ortokorekcja: polega na korekcji krótkowzroczności za pomocą sztywnych soczewek wysokogazoprzepuszczalnych o odwróconej geometrii, stosowanych przez noc. Przez ten czas soczewki powodują zmianę kształtu (spłaszczenie) przedniej powierzchni rogówki, dzięki czemu podczas dnia widzi się ostro bez okularów. Metodę ortokorekcji można stosować w krótkowzroczności od 1D do 5D.
• Metody laserowe: u osób o ustabilizowanej wadzie można podjąć się operacji laserowej. Podczas leczenia krótkowzroczności laserem okulistycznym spłaszcza się środkową część rogówki w celu zmniejszenia siły załamywania. Lasery korygujące wzrok wykorzystywane są w następujących zabiegach:

LASEK/PRK: zabieg polega na odchyleniu (LASEK) albo usunięciu (PRK) górnej warstwy komórkowej rogówki (nabłonka), a następnie odpowiednim wymodelowaniu leżącej pod nią tkanki rogówki za pomocą lasera excimerowego. Celem zabiegu jest odpowiednie wymodelowanie promieniem lasera centralnej powierzchni rogówki tak aby ogniskowała ona obraz precyzyjnie na powierzchnię siatkówki.

LASIK: technika dwuetapowa; rogówka nacinana jest za pomocą skalpela (mikrokeratomu), a następnie powierzchni rogówki jest modelowana tak, aby mogła ona właściwie ogniskować obraz na siatkówkę.

Femto-LASIK: dzięki precyzyjnemu laserowi femtosekundowemu, chirurg wykonuje cięcie w rogówce, tworząc cienki płatek o grubości 0,1 mm – flap. Używa lasera excimerowego, by przez kilka sekund wymodelować odsłoniętą wcześniej rogówkę, następnie płatek jest z powrotem zamykany; przytwierdza się i tworzy ochronną barierę rogówki.

Trans-PRK smart surFace:  najmniej inwazyjna metoda leczenia krótkowzroczności laserem. Korekcja dioptrii odbywa się w pierwszym etapie zabiegu, podczas gdy chirurg korzysta z wysokoprecyzyjnego lasera excimerowego. PRK była kiedyś standardową metodą leczenia oczu laserem, a metoda LASIK ją zastąpiła, ponieważ wiązała się z mniejszym bólem. Jednak technika LASIK zawodziła u Pacjentów, u których rogówka była zbyt cienka lub nieregularna. Nowoczesne możliwości Trans-PRK przyczyniły się do optymalizacji zabiegu w najważniejszym punkcie.