Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD, ang. Age-related Macular Degeneration) to choroba degeneracyjna związana z wiekiem. Szacuje się, że AMD dotyka aż 30% osób po 70. roku życia, ale pierwsze zauważalne objawy choroby można obserwować już po pięćdziesiątce. Liczbę chorych w Polsce szacuje się na ok. 2 miliony osób, przy czym wydłużenie średniego czasu życia będzie generowało stały przyrost liczby pacjentów. 

Do pierwszych objawów AMD zalicza się minimalny ubytek w polu widzenia centralnego, który może pozostać niezauważony – zwłaszcza jeśli ma miejsce tylko w jednym oku, podczas gdy drugie pracuje prawidłowo. Plamka żółta  (łac. macula lutea) to miejsce na siatkówce oka o największej rozdzielczości widzenia związanej z największym zagęszczeniem czopków. Fotoreceptory plamki żółtej zawierają żółty barwnik, stąd jej nazwa.

W postaci suchej AMD (nieneowaskularnej) choroba charakteryzuje się powolnym i bezbolesnym postępem, dlatego łatwo ignorować objawy. W jej przebiegu dochodzi do powolnego zaniku fotoreceptorów, tzw. czopków, które biorą udział w procesie widzenia. 

W przypadku AMD w postaci wysiękowej (mokrej, neowaskularnej) znaczące pogorszenie widzenia może nastąpić gwałtownie, nawet w ciągu kilku dni i w tym przypadku nie ma możliwości zwlekania z wizytą u okulisty. Na tę postać AMD zapada ok 10% pacjentów. Dochodzi w niej do wzrostu nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod siatkówką centralną. Z naczyń tych do siatkówki może przesączać się płyn lub krew, powodując powstanie ciemnej plamy w centrum widzenia. 

Klasyczne objawy AMD:

• obniżona ostrość wzroku (niewyraźne widzenie centralne, czyli „na wprost”),
• nieprawidłowości w widzeniu linii prostych,
• jasna bądź ciemna plamka na środku pola widzenia (tzw.mroczek centralny),
• zdeformowane kształty przedmiotów,
• wrażenie mniejszego kontrastu kolorów 

Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o obu postaciach zwyrodnienia plamki żółtej?

Postać sucha (nieneowaskularna) jest postacią łagodniejszą, a pogorszenie widzenia następuje w ciągu miesięcy a nawet lat. Postać ta charakteryzuje się występowaniem tzw. druz, czyli złogów produktów przemiany materii siatkówki oraz tzw. zanikiem geograficznym. Wspomniane druzy (złogi), odkładające się w okolicy plamki żółtej, mają tendencję do zlewania się ze sobą i powodowania gorszego widzenia przy słabym oświetleniu, wrażenie krzywienia liter lub ich pogrubiania w trakcie czytania. Z kolei zanik geograficzny to wyraźnie odgraniczony, okrągły lub owalny obszar siatkówki w plamce, który powstaje w wyniku zmian zanikowych w warstwie nabłonka barwnikowego siatkówki, fotoreceptorów i naczyń włosowatych naczyniówki oka. Ta zmiana chorobowa powoduje powolny spadek ostrości wzroku, gorsze widzenie przy słabym oświetleniu i trudności w czytaniu. 

Postać wysiękowa (mokra, neowaskularna) jest postacią o ciężkim przebiegu, w której utrata widzenie następuje nawet w ciągu kilku dniu. Najpierw litery zaczynają falować, a zaraz potem w polu widzenia ujawnia się duża szara lub czarna plama, która uniemożliwia czytanie i widzenie z bliskiej odległości. To wrażenie falowania powodowane jest uniesieniem siatkówki, pod którą utworzyły się nowe, patologiczne naczynia krwionośne o cienkich ściankach, przez które sączy się (stąd nazwa: wysiękowa) surowica krwi lub sama krew. Gdy ścianki naczynia pękają, krew rozlewa się pod siatkówką  i w centralnym polu widzenia chory widzi szarą lub czarną plamę. 

Warto mieć świadomość, że zaniedbana i nieleczona postać sucha AMD może prowadzić do rozwoju choroby w kierunku postaci wysiękowej, której leczenie poprzez wstrzyknięcia dogałkowe preparatów anty-VEGF może proces chorobowy zatrzymać, ale już nie odwrócić. VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor) to białko uważane za główny czynnik odpowiedzialny za proces angiogenezy oraz wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych; nazywane jest również czynnikiem przepuszczalności naczyniowej. To właśnie genetycznie zwiększona aktywność tego białka sprawia, że pod siatkówką pojawiają się wspomniane wyżej patologiczne naczynia krwionośne. 

Do czynników ryzyka związanych z rozwojem zwyrodnienia plamki żółtej zalicza się: 

• wiek
• płeć (ryzyko wystąpienia jest większe u kobiet niż u mężczyzn)
• rasę (osoby rasy białej chorują częściej)
• uwarunkowania genetyczne (u krewnych osoby chorującej na AMD jest ono 20-krotnie większe w porównaniu do całej populacji)
• choroby serca i układu krążenia
• cukrzyca
• otyłość
• palenie papierosów
• picie nadmiernej ilości alkoholu
• nadmierna ekspozycja na słońce (promieniowanie UV ma uszkadzający wpływ na komórki nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE), który odgrywają kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu fotoreceptorów siatkówki)
• źle zbilansowana dieta (nadmierne spożywanie pokarmów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol)

Czy można zapobiec pojawieniu się AMD? 

Jeśli należysz do grupy ryzyka, wskazane jest suplementowanie diety wysokimi dawkami witamin i antyoksydantów. Szczególnie poleca się spożywanie witaminy C (500 mg/dziennie) oraz witaminy E (200-400 mg/dziennie). Warto sięgać także po luteinę, która chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym niszczącym fotoreceptory 6 mg luteiny dziennie. Naturalnymi źródłami luteiny są rośliny zielone: szpinak, jarmuż czy brokuł.

Leczenie AMD Laserem 2RT

W leczeniu zwyrodnienia plamki żółtej we wczesnym stadium wykorzystuje się Laser 2RT (Retinal Rejuvenation Therapy). Laser 2RT jest najlepszą metodą, by powstrzymać rozwój zwyrodnienia plamki żółtej zanim choroba przybierze groźną postać wysiękową. Zabieg ma na celu zmniejszenie druzów w siatkówce oraz stymulację struktur siatkówki oka do naturalnych biologicznych procesów regeneracji. Laser wykorzystuje wiązkę fali świetlnej o długości fali 532 nm, co w połączeniu z krótkim czasem trwania, doprowadza do pobudzenia nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE) i regeneracji tkanki. Zabieg jest bezbolesny, nieinwazyjny, nie powoduje termicznego uszkodzenia siatkówki i nie powoduje żadnych skutków ubocznych. 

W ramach kwalifikacji do zabiegu należy wykluczyć objawy, które mogłyby spowodować nieskuteczność terapii (postać mokra AMD, obecność pseudodruz). Wśród badań diagnostycznych niezbędnych w ramach kwalifikacji wymienia się: OCT (Optyczną Koherentną Tomografię Oka), tonometrię (badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego), pomiar ostrości wzroku bez korekcji i w najlepszej możliwej korekcji. Konieczny jest także pogłębiony wywiad medyczny.

Dogałkowe wstrzyknięcia preparatów anty-VEGF

W leczeniu zaawansowanego stadium AMD, czyli jego postaci wysiękowej, stosuje się iniekcje doszklistkowe (wstrzyknięcia do oka) z preparatów anty-VEGF. Zadaniem leków jest zahamowanie wzrostu nieprawidłowych (patologicznych) naczyń krwionośnych oraz wchłonięcie przesięku a w rezultacie przywrócenie siatkówki oka do jej normalnego położenia. Zastrzyki do oka podaje się w znieczuleniu miejscowym, są więc bezbolesne dla pacjenta. Wybór konkretnego leku (inhibitora VEGF), liczbę wstrzyknięć, odstępy pomiędzy zabiegami i czas trwania kuracji ustala lekarz specjalista.

W ramach kwalifikacji do zabiegu przeprowadza się następujące badania: angiografię, autofluorescencję, OCT. Liczbę chorych na AMD w Polsce określa się na około 1,2 mln, w tym 10-15% osób z postacią wysiękową.