Choroby oczu uwarunkowane genetycznie

Genetyka okulistyczna to dziedzina medycyny zajmująca się badaniem dziedzicznych schorzeń oczu oraz pomagająca zidentyfikować ich genetyczne przyczyny, zrozumieć mechanizmy ich powstawania i opracować strategie diagnostyki i leczenia.

Wnioski płynące z badań genetycznych w okulistyce mają coraz większe znaczenie dla indywidualnej opieki okulistycznej, umożliwiając personalizację leczenia i prognozowanie ryzyka wystąpienia chorób oczu nie tylko w rodzinie, ale także w całej populacji.

Genetyczne schorzenia oczu mogą być dziedziczone w sposób:

• Autosomalny dominujący (mutacja zachodzi w pojedynczym genie). W przypadku dziedziczenia autosomalnego dominującego, osoba, która odziedziczyła wadliwą kopię genu od jednego z rodziców, będzie miała objawy choroby niezależnie od tego, czy druga kopia genu jest prawidłowa czy też nie – mutacja dominująca wystarcza do wywołania choroby. Do chorób dziedziczonych w ten sposób należą np. zespół Marfana, zespół Sticklera, zespół Alporta (ten typ dziedziczenia odpowiada za  ok. 1%wszystkich przypadków) a także niektóre postacie zaćmy czy zwyrodnienia plamki żółtej.

• Autosomalny recesywny (aby choroba się rozwinęła, obie kopie genu na autosomach muszą być wadliwe). Niektóre postacie zaćmy czy dystrofie siatkówki dziedziczone są w ten właśnie sposób. Ten typ dziedziczenia dotyczy także ok. 15% przypadków zespołu Alporta.

• Sprzężony z płcią (gen odpowiedzialny za chorobę znajduje się na chromosomach płciowych X lub Y). Ponieważ kobiety mają dwa chromosomy X, a mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden chromosom Y, dziedziczenie choroby sprzężonej z płcią różni się między płciami. Mężczyźni, którzy odziedziczą wadliwą kopię genu na ich jedynym chromosomie X, są bardziej podatni na chorobę niż kobiety. Dzieje się tak dlatego, że kobiety mają drugi, zdrowy chromosom X, który może działać jako zabezpieczenie. Mężczyźni, których jedyny chromosom X zawiera wadliwy gen, często rozwijają objawy choroby. Do chorób oczu dziedziczonych w sposób sprzężony z płcią należy zespół Alporta (85% przypadków) oraz zespół Lowe’a.

• Mitochondrialny. Dziedziczenie mitochondrialne odnosi się do przekazywania mutacji genetycznych, które znajdują się w mitochondrialnym DNA (mtDNA), które jest dziedziczone od matki. Choroby dziedziczone mitochondrialnie mogą obejmować uszkodzenie różnych narządów, w tym narządu wzroku. Przykładem chorób dziedziczonych mitochondrialnie jest neuropatia optyczna Lebera (LHON), która prowadzi do stopniowej utraty wzroku związanej z uszkodzeniem nerwu wzrokowego.

Zespół Marfana 

Objawy oczne w przebiegu zespołu Marfana mogą obejmować krótkowzroczność, podwichnięcie (zwichnięcie) i przemieszczenie soczewek oraz zaćmę. Podwichnięcie i przemieszczenie soczewek wynika ze słabości tkanki łącznej, która w prawidłowym stanie anatomicznym utrzymuje ją w odpowiednim ustawieniu za pomocą wiązadełek.

Zespół Sticklera 

W przebiegu zespołu Sticklera często diagnozuje się krótkowzroczność albo nadwzroczność, którym może towarzyszyć astygmatyzm oraz ryzyko odwarstwienia siatkówki. Niektóre osoby z zespołem Sticklera cierpią zaćmę wrodzoną. 

Chorzy narażeni są także na:

• zwyrodnienie ciała szklistego w oku,
• poruszanie się oczu niezależnie od siebie (oczopląs),
• jaskrę.

Zespół Alporta

W przebiegu zespołu Aplorta pojawiają się zaburzenia w budowie oka. Najczęściej nieprawidłowa jest budowa soczewki, ale mogą również występować zaburzenia w obrębie siatkówki i rogówki. Gdy uszkodzona jest siatkówka, pojawiają się problemy z widzeniem centralnym (niewyraźne widzenie przedmiotów w środku pola widzenia).  

Zespół Lowe’a (dystrofia oczno – mózgowo – nerkowa)

Zaburzenia okulistyczne w przebiegu zespołu Lowe’a obejmują obustronną, wrodzoną zaćmę tarczowatą, jaskrę z lub bez woloocza, zez, nadwzroczność oraz bliznowce rogówki i spojówki. Niektóre osoby z zespołem Lowe’a mogą mieć zmiany w rogówce, takie jak torbiele lub opóźnione wzrostu rogówki.

Zespół de Morsiera (dysplazja przegrodowo – oczna)

Zaburzenia ze strony narządu wzroku opierają się na hipoplazji nerwu wzrokowego (ang. ONH). Hipoplazja nerwu II (ocznego) może występować pojedynczo, w jednym oku, lub w obydwu. Objawy mogą być bardzo poważne z całkowitą ślepotą włącznie. 

Neuropatia optyczna Lebera (LHON)

Początek choroby ma miejsce zazwyczaj między 15.  35. rokiem życia. Objawia się powolną utratą widzenia, początkowo w jednym oku, a w ciągu następnych kilku tygodni lub miesięcy – w drugim. Spadek ostrości wzroku jest zazwyczaj znaczny. Stwierdza się też nieprawidłowe rozpoznawanie barw oraz zaburzoną reakcję źrenic na światło, a ostrej fazie także nieprawidłowy obraz tarczy nerwu wzrokowego oraz delikatne poszerzenie  i krętość naczyń włosowatych na jej powierzchni.