Zaćma pierwotna i wtórna – czym się różnią

Zaćma pierwotna to po prostu zaćma wrodzona, będąca efektem powikłań albo powstała w wyniku mętnienia soczewki oka, które pojawia się wraz z wiekiem i wiąże się ze starzeniem organizmu i towarzyszącymi temu zaburzeniami metabolicznymi. Zaćma wtórna jest powikłaniem po zabiegu usunięcia zaćmy pierwotnej. 

Zaćma pierwotna

Zaćma pierwotna to postępujące mętnienie soczewki aż do momentu, w którym staje się ona całkowicie nieprzezierna. 

Może ona pojawić się jako:

• Zaćma wrodzona (cataracta congenita) – diagnozowana już w momencie narodzin albo rozwijająca się u dzieci w pierwszych latach życia. 

• Zaćma powikłana (cataracta complicata) – diagnozowana jest jako powikłanie po innych przewlekłych chorobach oczu (np. jaskra, odwarstwienie siatkówki, retinopatia barwnikowa, stany zapalne, duża krótkowzroczność) albo chorobach ogólnoustrojowych (np. cukrzycy, niedoczynności przytarczyc). W tej grupie jest także zaćma polekowa, powstającą wskutek niekorzystnego oddziaływania niektórych leków, np. sterydów. 

• Zaćma  nabyta/degeneracyjna (cataracta acquisita), zwana potocznie zaćmą starczą – to postępujące mętnienie soczewki  związane ze starzeniem się organizmu i towarzyszącymi temu zaburzeniami metabolicznymi. 

Leczenie zaćmy pierwotnej

Zaćma pierwotna nie może być leczona farmakologicznie – pacjent musi poddać operacji wymiany własnej nieprzeziernej soczewki na sztuczną soczewkę wszczepialną. Do wyboru ma:

• Fakoemulsyfikację zaćmy – to metoda polegająca na usunięciu zaćmy za pomocą ultradźwiękowej końcówki i wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej.
• Femtoemulsyfikację zaćmy – to operacja wysokoprecyzyjnym laserem femtosekundowym. To metoda polegająca na wykonaniu mikronacięć (tzw. portów) w rogówce i usunięciu przez nie zmętniałej soczewki a następnie wprowadzeniu nowej.

Zaćma wtórna

Zaćma wtórna to powikłanie po operacyjnym usunięciu nieprzeziernej soczewki własnej pacjenta, czyli zaćmy pierwotnej. W jej przebiegu zmętnieniu ulega tylna torebka soczewki oka, która nie jest usuwana podczas zabiegu usunięcia zaćmy pierwotnej. 

Zaćma wtórna, czyli zmętnienie torebki tylnej soczewki (Posterior Capsule Opacification – PCO) powstaje na skutek namnażania się komórek nabłonka torebki i osadzania ich na jej tylnej części, co sprawia, że robi się ona coraz grubsza i mniej przezierna.

Powikłanie to może pojawić się zarówno kilka tygodni, jak i kilka lat po zabiegu. Wśród jego przyczyn wskazuje się m.in. infekcje wewnątrz oka, które prowadzą do uszkodzenia torebki czy PEX, czyli zespół pseudoeksfoliacji (ang. Pseudoexfoliation Syndrome), choroba oczu charakteryzująca się nagromadzeniem materiału zwanego pseudoeksfoliatą na różnych strukturach oka.

Zaćmę wtórną mogą też indukować takie choroby jak cukrzyca, niedoczynność przytarczyc albo atopowe zapalenie skóry. Wini się za nią także rozwijającą się wada wzroku, zwłaszcza krótkowzroczność albo wrodzone wady siatkówki. 

Objawy zaćmy wtórnej są podobne do objawów zaćmy pierwotnej (m.in. zamglenie widzianego obrazu, spadek kontrastu, zaburzenia widzenia barw), dlatego pacjenci często są przerażeni, że schorzenie, którego pozbycie się raz na zawsze im obiecywano, powraca!

Należy jednak pamiętać, że tym razem zmętnienie nie jest umiejscowione w samej soczewce – sztuczna soczewka wszczepiona zamiast soczewki własnej nie mętnieje! –  ale w pozostałościach po soczewce własnej, tzn. w torebce tylnej, którą pozostawia się, aby podtrzymywała nową soczewkę w odpowiednim miejscu.

Jak leczy się zaćmę wtórną?

Podobnie jak w przypadku zaćmy pierwotnej, zaćmy wtórnej nie da się wyleczyć farmakologicznie czy skorygować okularami bądź soczewkami kontaktowymi. Konieczny jest zabieg kapsulotomii tylnej. 

Zabieg polega na wykonaniu niedużego otworu w tylnej torebce soczewki i umożliwia natychmiastową poprawę widzenia. Wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym. W czasie zabiegu pacjent siedzi przed lampą szczelinową, z którą zintegrowany jest laser YAG. Wysyła on dwa promienie, które są przekazywane do urządzenia sterującego umieszczonego w lampie szczelinowej.

Współpraca obu urządzeń umożliwia precyzyjny “strzał” promieniami lasera (impakt laserowy) i wykonanie otworu w pożądanym miejscu. Czasem potrzeba kilku, a czasem kilkunastu bądź kilkudziesięciu takich “strzałów”, ale zabieg i tak jest krótki – trwa od kilku do kilkunastu minut. Jest bezbolesny, ale użyte przed nim krople powodujące rozszerzenie źrenicy sprawiają, że pogorszenie widzenia i światłowstręt utrzymują się do kilku godzin po zabiegu. 

Czy zaćma wtórna może pojawić się ponownie? Bardzo rzadko, ale może.