Co to jest plamka żółta i jaką rolę pełni w oku?

Boimy się diagnozy brzmiącej „zwyrodnienie plamki żółtej”, ale mało kto wie, co to jest ta plamka żółta. Inne struktury oka, nawet jeśli nie jesteśmy w stanie ich dokładnie umiejscowić, są nam znane o wiele lepiej.

Plamka żółta (macula lutea) to dla większości pacjentów terra incognita – niezbadany ląd.

Ściany gałki ocznej, przypomnijmy, składają się z trzech błon:

• Zewnętrznej błony włóknistej, w skład której wchodzą twardówka i rogówka.
• Środkowej błony naczyniowej, w skład której wchodzą tęczówka, ciało rzęskowe i naczyniówka.
• Wewnętrznej błony składającej się z dwóch rodzajów fotoreceptorów (czopków i pręcików), czyli siatkówki.

Plamka żółta stanowi niewielki fragment powierzchni siatkówki. Swoją nazwę zawdzięcza żółtemu zabarwieniu, które widoczne jest podczas badania dna oka.

Budowa i funkcje plamki żółtej

Plamka żółta, w odróżnieniu od całej reszty siatkówki, która jest płaska, ma w swoim centrum małe zagłębienie, tzw. dołek środkowy siatkówki oka (foveola centralis). Jest on usytuowany około 3,5 mm od brzegu tarczy nerwu wzrokowego. W dołku środkowym oka zagęszczenie receptorów wzrokowych jest bardzo duże, ale – uwaga – dominują tu czopki (u człowieka jest ich około 60 000), których nie ma w innych obszarach oka. Z kolei w obwodzie siatkówki dominują pręciki. Czopki w plamce żółtej są odpowiedzialne za rozróżnianie trzech głównych barw: czerwonej, zielonej oraz niebieskiej. Mózg, który jest w stanie widzieć te trzy barwy, zauważa także wszystkie inne.

Plamka żółta zapewnia nam też największą ostrość widzenia. Jest to możliwe dzięki temu, że poszczególne receptory wzrokowe ulokowane na jej terenie przekazują informacje do mózgu osobnymi włóknami nerwowymi, podczas gdy przesył informacji z pozostałych terenów siatkówki odbywa się inaczej – grupy kilku receptorów wysyłają informacje jednym włóknem.

Za główną funkcję plamki żółtej uznaje się tzw. widzenie centralne. Dzięki temu maleńkiemu obszarowi siatkówki ostro widzimy obserwowane obiekty, dostrzegamy detale przedmiotów o niewielkich rozmiarach i znajdujących się daleko a także rozpoznajemy kolory. 

AMD – zwyrodnienie plamki żółtej

Plamka żółta, podobnie jak inne struktury oka, „zużywa się” w miarę upływu czasu i wraz z wiekiem stajemy się coraz bardziej narażeni na jej zwyrodnienie.

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD, ang. Age-related Macular Degeneration) dotyka aż 30% osób po 70. roku życia, ale pierwsze zauważalne objawy choroby można obserwować już po pięćdziesiątce. Warto wiedzieć, że u krewnych osoby chorującej na AMD ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej jest 20-krotnie większe w porównaniu do całej populacji. Wszystko, co chcesz wiedzieć o AMD znajdziesz na naszym blogu.  

Na szczęście proces wyrodnienie plamki żółtej u osób starszych można spowolnić. Kluczowa jest codzienna dieta oraz suplementacja.

• Witamina C (500 mg/dziennie): silny antyoksydant.
• Witamina E (200-400 mg/dziennie): bardzo silny odpowiadający za ochronę wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) błon komórkowych fotoreceptorów
• Witamina A (znajduje się w produktach zwierzęcych) i prowitamina A (znajduje się w produktach roślinnych – najczęściej spotykaną formą prowitaminy A jest beta-karoten): dawkę powinien ustalić lekarz, mając na uwadze, że nałogowi palacze nie powinni suplementować beta-karotenu. Należy pamiętać, że witamina A spożywana w nadmiarze może być szkodliwa, ponieważ stanowi element budulcowy dla lipofuscyny, tworzącej druzy (złogi produktów przemiany materii siatkówki, pojawiające się w okolicy plamkowej i powodujące gorsze widzenie przy słabym oświetleniu, wrażenie krzywienia liter lub ich pogrubiania w trakcie czytania).
• Cynk i selen: antyoksydanty (należy uważać na nadmiar selenu, ponieważ pierwiastek ten w nadmiarze wykazuje działanie prooksydacyjne, zamiast antyoksydacyjnego).
• DHA (kwas dokozaheksaenowy): ponad 50% wolnych WNKT obecnych w błonach komórkowych czopków i pręcików stanowi właśnie DHA, który ma właściwości ochronne (zmniejsza obszar uszkodzenia siatkówki w przebiegu niedokrwienia i niedotlenienia, przyspiesza eliminację resztek lipidowych z nabłonka barwnikowego siatkówki, a tym samym zmniejsza ilość odkładanej lipofuscyny).
• Luteina i zeaksantyna: to jedyne substancje antyoksydacyjne wykryte w plamce oka ludzkiego. To one wchodzą w skład żółtego barwnika siatkówki, któremu plamka żółta zawdzięcza swoją nazwę. Obie to filtry światła niebieskiego.

Warto mieć świadomość, że u osoby w wieku 75 lat, która ma zdrowy przewód pokarmowy, wchłania się tylko 20-30% antyoksydantów pochodzących z suplementów i 50-60% antyoksydantów zawartych w pożywieniu, a im człowiek starszy i bardziej schorowany, tym przyswajalność mniejsza.