Odwarstwienie siatkówki oka – czy zawsze grozi trwałą utratą wzroku?

Siatkówka oka ma bardzo skomplikowaną budowę, a jej uszkodzenie może grozić nawet utratą wzroku.  

Siatkówkę oka tworzy aż 10 warstw, które składają z 3 rodzajów komórek nerwowych: 

• Komórki wzrokowe (komórki nabłonka barwnikowego). Wśród nich wyróżniamy komórki fotoreceptorów, czyli pręciki,  które odpowiadają za widzenie zmierzchowe oraz  czopki, które odpowiadają za widzenie dzienne i rozpoznawanie barw. Punkt, w którym znajduje się największe zagęszczenie czopków nazywamy plamką żółtą i jest to obszar odpowiedzialny za najostrzejszego widzenie i rozróżnianie szczegółów. Pręciki i czopki zawierają barwniki wzrokowe, które pod wpływem światła rozkładają się, co powoduje, że bodziec świetlny zmienia się w bodziec nerwowy, który płynie drogą wzrokową do mózgu.

• Komórki dwubiegunowe – jedna z wypustek komórki dwubiegunowej odbiera pobudzenie z komórki czopkowej lub pręcikowej, a druga wypustka łączy się z komórką zwojową stanowiącą trzeci neuron.

• Komórki zwojowe – wypustki komórek zwojowych tworzą w siatkówce warstwę włókien nerwowych, które zbiegając się formują nerw wzrokowy łączący siatkówkę z mózgiem.

Siatkówka jest mała i usytuowana wewnątrz gałki ocznej, czyli wydawałoby się: dobrze chroniona, nie jest całkowicie odporna na urazy. Grożą jej także inne problemy, np. retinopatie (nadciśnieniowa, cukrzycowa), zwyrodnienie plamki żółtej, jaskra i odwarstwienie. 

Samoistne przedarciowe odwarstwienie siatkówki

O istnieniu takiej jednostki chorobowej jak odwarstwienie siatkówki przypominamy sobie najczęściej, kiedy chcemy się dowiedzieć, czy możemy rodzić siłami natury – zmiany zwyrodnieniowe w siatkówce oka, które grożą jej odwarstwieniem się w wyniku wysiłku i wzrostu ciśnienia w gałkach ocznych, są wskazaniem do przeprowadzenia planowego cięcia cesarskiego. 

Warto jednak wiedzieć, że odwarstwienie siatkówki może pojawić się nagle i zupełnie niespodziewanie. Proces chorobowy, toczący się od dłuższego czasu i nie dający żadnych spektakularnych objawów, np. w przebiegu stanu zapalnego lub rozwijającego się nowotworu, doprowadza do samoistnego przedarciowego odwarstwienia siatkówki. Polega ono na tym, że wraz z upływem czasu w naszych oczach następuje stopniowa utrata objętości ciała szklistego, a co za tym idzie – jego oddzielanie się (odłączanie) od siatkówki. Czasem zdarza się tak, że obkurczające się ciało szkliste “pociąga” za sobą siatkówkę i wtedy mogą wytworzyć się w niej otwory, przez które dostanie się płyn i zacznie odrywać ją od leżącej dalej naczyniówki.

Jeśli nagle doświadczysz takich objawów jak: 

• utrata ostrości widzenia,
• wrażenie, że coś  “zasłania” oko,
• poczucie ubytku w polu widzenia,
• błyski świetlne przed oczami (fotopsje),  
• męty i „pajęczynki” w polu widzenia,

należy jak najszybciej udać się do lekarza. Od tego jak szybko nastąpi interwencja medyczna w przypadku przedarciowego odwarstwienia siatkówki zależy, czy uda się uratować wzrok. Konieczne jest bowiem “zatkanie” powstałych w siatkówce otworów, co można uzyskać poddając się jednemu z następujących zabiegów:

• witrektomii: polega ona na usunięciu ciała szklistego i wprowadzenie na jego miejsce specjalnego płynu lub gazu oraz oraz laseroterapii powstałych otworów;
• tamponadzie: do oka wprowadza się płyn lub gaz, którego zadaniem jest dociskanie siatkówki do błony naczyniowej;
• naszyciu wszczepów: do gałki ocznej doszywa się specjalną taśmę lub gąbkę, mającą za zadanie zbliżenie oddzielonych warstw, a następnie przy użyciu lasera lub niskiej temperatury w okolicy powstałych wcześniej perforacji (otworów) „spawa” się siatkówkę z naczyniówką.

Na przedarciowe odwarstwienie siatkówki szczególnie narażeni są mężczyźni po sześćdziesiątce. Może ono być też skutkiem ubocznym operacji okulistycznej, np. zabiegu usunięcia zaćmy. 

Trakcyjne odwarstwienie siatkówki

Ten rodzaj odwarstwienia siatkówki pojawia się w przebiegu cukrzycowej retinopatii proliferacyjnej oraz retinopatii wcześniaków. 

Jednymi z głównych objawów trakcyjnego odwarstwienia siatkówki są zniekształcenia w polu widzenia. Osoba, która zapadnie na tę chorobę może dostrzegać linie proste jako krzywe lub faliste, obraz jako rozmyty, a niektóre jego obszary mogą być zupełnie niewidoczne. W odróżnieniu od przedarciowego odwarstwienia siatkówki, w odwarstwieniu trakcyjnym rzadko występują męty oraz fotopsje.

Objawy są efektem “pociągania” siatkówki na całej jej powierzchni poprzez kurczenie się błony szklistkowo-siatkówkowej. 

Wysiękowe odwarstwienie siatkówki

Jest ono spowodowane przedostawaniem się płynu wysiękowego pomiędzy nabłonek barwnikowy a warstwę receptorową siatkówki.  Wśród przyczyn wymienia się:

• chorobę Coats’a, która polega na wrodzonym uszkodzeniu naczyń siatkówki;
• powikłania pooperacyjne, 
• stany zapalne,
• choroby onkologiczne,
• zapalenia naczyń.

Odwarstwienie siatkówki, a wysoka krótkowzroczność

Wysokiej krótkowzroczności często towarzyszą zmiany zwyrodnieniowe w siatkówce oka, co zwiększa ryzyko jej odwarstwienia się w wyniku wysiłku i wzrostu ciśnienia w gałkach ocznych, np. w trakcie porodu siłami natury. Jeśli podczas wizyty u okulisty  zostanie stwierdzone, że mamy:

• krwotoki do ciała szklistego,
• trakcyjne odwarstwienie siatkówki rozwijające się i postępujące w ciąży,
• neowaskularyzację siatkówki lub na tarczy nerwu wzrokowego, która nie ulegnie zanikowi (po leczeniu lub samoistnie) do momentu porodu, 

każda z tych dolegliwości będzie stanowiła wskazanie do wykonania planowego cc. 

Czy odwarstwieniu  siatkówki można zapobiec?

Jeżeli znajdujemy się w grupie ryzyka odwarstwienia siatkówki, okulista może zlecić wykonanie tzw. laserowej fotokoagulacji siatkówki. Zabieg jest całkowicie bezbolesny i odbywa się w pozycji siedzącej przy laserze. Jest krótki i bezbolesny, a jego efektem są:

• redukcja obrzęków,
• usunięcia obszarów niedokrwienia,
• zamknięcie nieprawidłowych naczyń. 

Laserową fotokoagulację siatkówki można wykonać także w ciąży i wówczas – jeśli nie pojawią się nowe ogniska zmian – zabezpieczenie siatkówki jest wystarczające, aby można przeprowadzić poród siłami natury.